Z badań archeologicznych wiadomo, że we wczesnym średniowieczu XII-XIII w. na miejscu dzisiejszych ruin zamku znajdował się drewniano-ziemny, przeprawowy gród obronny przez bagnistą dolinę Bzury, posiadający duże znaczenie strategiczne. Był to najprawdopodobniej jeden z pierwszych grodów piastowskich. Najstarsza wzmianka o Łowiczu (Loviche) pochodzi z bulli papieża Innocentego II z 7 lipca 1136 r., zatwierdzającej prawo arcybiskupów gnieźnieńskich do dóbr łowickich. Dobra te nadał kościołowi prawdopodobnie któryś z Piastów.

Od 1807 r. weszło w skład utworzonego w wyniku wojen napoleońskich Księstwa Warszawskiego, i dalej od 1815 r. znalazło się w granicach Królestwa Polskiego. W 1820 r. dobra łowickie przechodzą na własność Wielkiego Księcia Konstantego i jego żony Joanny Grudzińskiej, która oficjalnie otrzymała tytuł "Księżnej Łowickiej". Dekretem cesarskim z dnia 9 lipca 1822 r. wydanym w Petersburgu, wskazano ustalenie granic zewnętrznych księstwa łowickiego, tym samym tworząc je formalnie, gdyż uprzednio jego nazwa, aż od czasów arcybiskupów gnieźnieńskich, funkcjonowała tylko zwyczajowo. W czasie powstania listopadowego (1830-1831) w Łowiczu zorganizowano Gwardię Narodową. Wedle testamentu zmarłej w 1831 roku księżnej łowickiej, Księstwo zostaje przyłączone do dóbr koronnych i od tej pory stać się ma własnością króla polskiego. Tak w roku 1838 dobra łowickie przeszły na własność cara Mikołaja I a następnie w 1856 Aleksandra II, w 1881 Aleksandra III i w 1894 Mikołaja II. W drugiej połowie XIX w. wieku następuje rozwój drobnego przemysłu. W 1845 r. uruchomione zostaje połączenie kolejowe z Warszawą, a po wybudowaniu stacji kolejowej (1861) od roku 1862 również z Bydgoszczą. Mimo licznych represji za bohaterski udział w powstaniu styczniowym (1863-1864), miasto nadal rozwija się gospodarczo, edukacyjnie i kulturalnie.
W roku 1906 za panowania Mikołaja II Księstwo zostało zaliczone do pierwszej kategorii dóbr pałacowych, zawsze należących do osoby panującej i niepodlegających sprzedaży lub alienacji. W wyniku I wojny światowej, w roku 1916 na mocy aktu 5 listopada wydanym przez cesarzy Austro-Węgier i Niemiec o uznaniu Królestwa Polskiego niepodległego od Rosji i niezwiązanego unią personalną z dynastią Romanowowów, Księstwo weszło w skład tzw. Regencyjnego Królestwa Polskiego. Zniszczenia w czasie I i II wojny światowej. W pobliżu miasta we wrześniu 1939 rozegrała się największa bitwa kampanii wrzeœniowej znana jako bitwa nad Bzurą. 25 marca 1992 papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus erygował diecezję łowickš, podnosząc tymsamym kolegiatę łowicką do godności katedry. Podczas swej VII. Podróży Apostolskiej do Polski papież odwiedził Łowicz i 14 czerwca 1999 nadał katedrze łowickiej tytuł bazyliki mniejszej.